حجم مبنا یکی از مفاهیم کلیدی در بازار بورس ایران است که نقش مهمی در تعیین قیمت سهام ایفا می‌کند. این مفهوم به منظور جلوگیری از نوسانات غیرمنطقی قیمت و افزایش ثبات بازار طراحی شده است. در این مقاله، با مفهوم حجم مبنا، نحوه محاسبه آن و تأثیر آن در معاملات آشنا می‌شویم.

حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا حداقل تعداد سهامی است که باید در یک روز معامله شود تا قیمت پایانی سهم بر اساس میانگین وزنی قیمت‌های معامله شده محاسبه شود. اگر حجم معاملات یک سهم کمتر از حجم مبنا باشد، میزان رشد یا کاهش قیمت آن کمتر از مقدار واقعی نوسان خواهد بود.

✅ هدف از تعیین حجم مبنا این است که از رشد یا افت غیرمنطقی و سفته‌بازی در سهام جلوگیری شود و قیمت‌ها بر اساس معاملات واقعی و قابل‌اعتماد تغییر کنند.

چرا حجم مبنا در بورس ایران استفاده می‌شود؟

در بسیاری از بازارهای جهانی، قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اما در بورس ایران، برای جلوگیری از نوسانات شدید و حفظ ثبات بازار، حجم مبنا تعیین شده است تا تغییرات قیمت پایانی متناسب با حجم معاملات واقعی باشد.

این روش باعث می‌شود که سهامی که حجم معاملات پایینی دارند، نتوانند به سرعت رشد یا افت غیرمنطقی داشته باشند و از دستکاری قیمت‌ها توسط معامله‌گران بزرگ جلوگیری شود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

حجم مبنا برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران معمولاً حدود ۴ در هزار تعداد کل سهام شرکت است، اما این مقدار محدودیت‌هایی دارد:

🔹 حداقل حجم مبنا: ۵۰ میلیون ریال (۵ میلیون تومان)
🔹 حداکثر حجم مبنا: ۱۰ میلیارد ریال (۱ میلیارد تومان)

✅ فرمول محاسبه حجم مبنا: حجم مبنا=تعداد کل سهام شرکت×۰.۰۰۴\text{حجم مبنا} = \text{تعداد کل سهام شرکت} × ۰.۰۰۴حجم مبنا=تعداد کل سهام شرکت×۰.۰۰۴

📌 مثال:
اگر تعداد کل سهام یک شرکت ۱ میلیارد سهم باشد، حجم مبنای آن برابر است با: ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰×۰.۰۰۴=۴,۰۰۰,۰۰۰۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۰.۰۰۴ = ۴,۰۰۰,۰۰۰۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰×۰.۰۰۴=۴,۰۰۰,۰۰۰

یعنی حداقل ۴ میلیون سهم باید در یک روز معامله شود تا قیمت پایانی بر اساس میانگین وزنی محاسبه شود.

نحوه تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی

📌 سناریو ۱: اگر حجم معاملات بیشتر از حجم مبنا باشد
✅ در این حالت، قیمت پایانی برابر با میانگین وزنی معاملات خواهد بود.

📌 سناریو ۲: اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد
✅ قیمت پایانی سهم با درصد کمتری نسبت به قیمت میانگین معاملات نوسان می‌کند و به‌صورت کامل تغییر نمی‌کند.

✅ هرچقدر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، تأثیر قیمت میانگین بر قیمت پایانی کمتر خواهد بود.

مزایا و معایب حجم مبنا

✅ مزایای حجم مبنا
✔ جلوگیری از نوسانات غیرمنطقی قیمت سهام
✔ کاهش دستکاری قیمت توسط معامله‌گران بزرگ
✔ افزایش ثبات و اطمینان در معاملات

⚠ معایب حجم مبنا
❌ کاهش نقدشوندگی برخی سهام با حجم معاملات پایین
❌ کند شدن روند رشد یا کاهش قیمت برخی سهم‌ها
❌ تأخیر در کشف قیمت واقعی برخی سهام

تفاوت حجم مبنا در بورس و فرابورس

🔹 در بورس تهران، حجم مبنا برای سهام بر اساس ۴ در هزار کل سهام شرکت تعیین می‌شود.
🔹 در فرابورس ایران، حجم مبنا برای بسیاری از شرکت‌ها یک سهم در نظر گرفته شده است، بنابراین قیمت پایانی معمولاً برابر با میانگین وزنی معاملات خواهد بود.

جمع‌بندی

حجم مبنا یکی از ابزارهای بورس ایران برای کنترل نوسانات قیمت و جلوگیری از دستکاری بازار است. اگرچه این روش به افزایش ثبات بازار کمک می‌کند، اما می‌تواند باعث کاهش نقدشوندگی و کند شدن رشد قیمت برخی سهام نیز شود.